Balmumu dediğimiz zaman ilk aklımıza gelen arı peteği olmaktadır. Bildiğiniz ve gördüğümüz genel peteğin ham maddesi aslında balmumu olmaktadır. Balmumu arıcılar tarafından ikinci planda bir ürün olarak değerlendirilmektedir. Kovan başına balmumu miktarı düşük olduğu için ülkemizde yeterli seviyede değer görülmemektedir. Ama gerçek balmumu olan bir ürünün hemen hemen bir bal fiyatı kadar olduğunu söyleyebiliriz. Bal ile balmumu üretimi birbirine bağlı işlemler aşamasından geçmektedir.
Balmumu kaynakları; özellikle eski tip karakovanların arka kısımlarında rastlanan balsız kabartılmış petekler ile balın bıçakla kazınan sırları, eğri ve kırık çerçevelerin petekleri, kovan ve çerçeve kazıntıları ve bunlara benzer mumlu ve petekli kısımlardır. Ortalama olarak 100 kg olarak sağımı yapılan peteklerden elde edilen balmumu miktarı 1 kg civarındadır. En değerli olan mumlar ballı çerçevelerin üzerlerinden alınan sırlardır. Normal olarak sır tarağı ile almış olduğumuz mumlar daha kıymetlidir. Bu şekilde sırlardan elde edilen mum ise birinci sınıfı bal mumu olarak değerlendirilmektedir.
Limon sarısı renginde olan bu mumlar yüksek kalitede olup, piyasada fazla fiyat yapmaktadır. Sır mumuna sadece arıların yeni imal etmiş olduğu beyaz petek parçaları karıştırabilir. Esik petekler veya kazıntılar karışırsa kalite düşer. Birinci kalite mum kalıplarının altından çıkan kazıntılar atılmayarak, ikinci kalite olarak diğer kötü mumlar ile değerlendirilmelidir.
Mum eritme işlemi yapılırken tatlı su veya yağmur suyu ile kaynatılarak yapılmalıdır. Balmumunu bakır ve demir kaplarda eritmek renginin bozulmasına sebep olabilir. Kalaylı bakır, galvaniz, demir, alüminyum kaplar mum eritmeye daha elverişlidir. Mumu kalıp olarak döküleceği kaplar kase veya saksı şeklinde derince olmalıdır. Madeni kapları, mum dökmeden önce su ve sabunlu su ile temizlemek mumun yapışmasını önler.
Arılar Tarafından Balmumunun Üretilmesi; arı kovanı içinde işçi arılardan bir kısmının tamamen görevi peteklerin yapımı için balmumu hazırlamaktır. Bu işi yapan arılar 12 ila 18 günlük işçi arılar tarafından yapılır. Bir arının bal mumu salgısı oluşturabilmesi için ikin gün boyunca sürekli bal yemesi gerekmektedir. Balmumu çıkarmak ile görevli arılar iyice karınlarının doyurduktan sonra ayaklarıyla birbirlerine tutunarak salkım oluştururlar. Kımıldamadan bu salkıma asılan arılar, önceden yedikleri balları sindirirler. Bu sırada salkımın hava sıcaklığı 25 derece iken arılar terler ve damlacıklar halinde bal mumu salgılamaya başlarlar. Çıkan bu damlacıklar hava ile birleşince beyaz beyaz pulcuklar halinde donar. Arılar, balmumu pulcuklarını arka ayakları ile karınlarından kazıyıp ağızlarına götürürler ve çiğneyip yoğurduktan sonra peteklerin arka duvarlarını ve bunun iki yüzünde bulunan alt köşeli gözleri yapmakla kullanırlar.
Arının bir kilo balmumu yapabilmesi için 10 kg bal yemesi gerekmektedir. Ortalama kovan içinde 20 bin arı olan kolonide 1 kg’lık petek on günlük çalışma ile hazırlanabilmektedir. Bu süre zarfında arılar bir buçuk milyon balmumu pulcuğu yoğururlar. Arı başına 65 adet balmumu pulçuğu düşer. Arılardan ilk çıkan balmumları beyazdır ama zamanlar kovan içindeki gazlar ile bal ve çicek tozunun, propolis ile pupaların bıraktıkları karışımlar balmumunun rengini değiştirmektedir. Bu şekilde koyu balmumları yağmur suları ile yıkanarak beyaz bir hal almasını sağlayabiliriz.
Balmumunun Özellikleri: Balmumunda yüzde 13,5 ve yüzde 15 yağlı asitler, yüzde 70 ila 75 arası karışık eterler, yüzde 12 ila 15 arası karbonhidratlar ve az miktarda renk veren boyalar ve diğer maddeler ile onlardan da balmumu kokusunu ve rengini alır. Temiz balmumu rengi sarı olmaktadır. Balmunu erittiğiniz zaman yağlı bir görüntü alır ve donduğu zaman ise sarı bir renge bürünür ardından renk olarak koyulaşır. Temiz balmumunun içinde toprak ve toz gibi yabancı maddeler olmaması gerekir. Normal ağırlığı 20 derece ısıda 0,959 gr’dır. Erime derecesi 60-70 derecededir.
Parafinli ve Sahte Balmumu: Balmumu ucu sivri bir aleti batırdığımız zaman ucunda balmumu taneciklerinin yapışması gerekir. tırnak veya başka bir alet ile üzerini çizmek istediğimizde bu hareket kolay olmaz ve parçacıklar çıkmaz. Bir parça balmumu alıp elimizde ezmek suretiyle yumuşattığımızda bu parça tırnak üzeride rahatlıkla yapışır. Hileli ve karışık olan mumlar yapışmaz ve tırnak üzerinde kayar ve yere düşer. Yumuşatılmış balmumu uzatılmak istenildiği takdirde uzar ve kopar. Parafine karıştırılmış olan balmumu ise hafif çekmek suretiyle ince ip gibi kopar. Temel petek için temiz ve sterilize edilmiş mumlar kullanılması gerekir. Temiz olmayan, koyu kurşuni ve siyah renkte olanlar ayrıca parafin ve diğer sentetik mumlarla ve donyağı karıştırılmış olan mumlar temel petek yapılamaz.
Sahte Balmumunu Anlamanın Yolu: Ham balmumu alırken her satıcıya güvenmek doğru olmayabilir. Ama kesin olarak normal göz ile sahte balmumunu anlamak çok zor. Yine de bazı arıcılarımız tecrübeleri bulunmaktadır. Mumu eliniz ile sürttüğünüz zaman gerçek balmum ile sahte balmumunun arasında çıkarılan sesten anlaşılabilir. Bunların en doğru yöntemi tabi ki laboratuvar ortamı olmaktadır. Sahte balmumları gerçek balmumlarına göre çok fazla ses çıkarır.
Eriterek Balmumu Elde Etmek: Gömeçlerin yani işe yaramayan arılardan almış olduğumuz petekleri az olduğu zamanlarda kullanılır. Petek kalıntılarını doğrayıp ılık suda bir kaç saat tutmak ve hafif sıcakta bir fırına atmaktır. Özellikler doğranmış kalıntılar sık telli bir elek üstüne koyup 65-80 derece sıcaklıkta eritilerek yapılır. Lakin, böyle bir yöntemde balmumu tamemen peteklerden ayrılmamaktadır.
Güneş Sıcaklığı İle Balmumu Elde Etmek: Özel balmumu aletleri ile yapılmaktadır. Güneş vasıtası ile elde edeceğiniz makineyi almak için arı sayısı olarak biraz fazla olmalı ki yaptığınız değsin. Makinenin içine koyduğumuz petekler güneş enerjisi yoluyla 70-75 derece çıkması sonucunda petekler erimeye başlar. Güneş enerjisi için yapılan aletin, 2.5 cm kalınlığından tahtadan yapılmış olup, 65 cm uzunluğu ve 50 cm genişliği vardır. Ön duvarı 35 cm yüksek olup, araları ise 10-12 mm olup çift camlı olarak yapılabilir. Bu aleti arılığımızda güneş gören yere koyalım her zaman elimizde altındaki petekleri bu şekilde eriterek değerlendirebiliriz.
Suyu Kaynatarak Bal Mumu Elde Etmek: Bizimde zaman zaman kullandığımız yöntem olup ortalama 50 kovanı arıcıların kolayca yapabileceği bir uygulama. Normal bir kazanı direk ateşini içine yerleştirip, ardından bu kazanın yarısına kadar su ile doldurun. Akabinde kazanın altını yakıp, suyu kaynadıkça içine gömeçleri atın. Suyu kaynadıkça petekler eriyecektir. Bu şekilde kazanı iyice petekler ile doldurduktan sonra içindeki tortuları almak için süzek vasıtası ile başka bir yere dökün. Bu şekilde devam ettikten sonra kazanın içinde balmumu sıvı olarak kalacaktır. Ateş söndükten sonra bu balmumu kalıp halinde çıkacaktır. Konuyu daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki videoyu izlemeyi unutmayın.
Balmumunun Temizlenmesi: Hemen bir yukarıdaki suyu kaynatarak bal mumu elde etmek başlığında içinde bahsettiğimiz yöntemde su soğuduktan sonra çıkardığımız balmumunun üst tarafı temiz olup, altı ise siyah tortular bulunmaktadır. Bu tortuları bir bıçak vasıtası ile iyice kazıyıp temizleriz, ardından ise biz bez ile silerek mumu temiz bir hal almasını sağlarız. Temizledikten sonra güneşte bırakın balmumu kurusun. Bu balmumu daha sonra kuru ve temiz bir ortamda saklayın. Eğer rutubetli bir yerde bırakırsanız nem kapıp küflenebilir. Konuyu daha iyi anlayabilmek için ve balmumu nedir konusuna aklınızda soru kalmaması için videomuzu izlemenizi tavsiye ederim.
